ماه ذی القعده نخستین ایستگاه مهم خودسازی بعد از اتمام ماه مبارک رمضان، فرصتی مغتنم برای مشتاقانی است که با گذشت یکماه از پایان شهرالله الاکبر ،همچنان با حسرت به پشت سر نگریسته و بی صبرانه چشم براه ماه رمضانی دیگر هستند.

سید ابن طاووس از علمای بزرگ شیعه و دارای آثار گران قدر در موضوع دعا و علوم اسلامی و صاحب مقتل معروف لهوف ،در کتاب اقبال الاعمال در فضیلت ذی القعده گفته است:ماه ذی القعده ماهی است که به هنگام شدت و گرفتاری زمان خوبی برای دعاست ؛ این ماه، "ماه اجابت دعاها" نامیده شده است، لذا باید اوقاتش را غنیمت شمرد و در آن روزه حاجت گرفت.

ذی القعده که با در نظر گرفتن ماه رمضان به عنوان شروع سال در نظر ارباب معرفت،اولین ماه از ماههای حرام محسوب می شود،از حرمت خاصی برخودار است و ارتکاب گناه در آن کیفر سنگین تری داشته و حسنات نیز پاداشی مضاعف دارد. 

از دیگر مناسبتهای ماه ذی القعده، ولادت حضرت فاطمه معصومه (س) در اول ماه ذی القعده سال 173 هجری قمری، ولادت امام علی ابن موسی الرضا (ع) در یازدهم ذی القعده سال 148 هجری قمری و شهادت آن حضرت بنا بر روایتی غیر مشهور در بیست سوم ذی القعده سال 203 هجری قمری و شهادت حضرت امام محمدتقی(ع) در آخر ماه ذی القعده سال 220 هجری قمری است.

ماه ذی القعده بر خلاف ماه شوال که شاید بخاطر دادن استراحت به بندگانی که یکماه روزه داشته و به عبادت مشغول بوده اند اعمال خاصی برای آن ذکر نشده است، از اعمال عبادی ویژه و اوقاتی مخصوص دعا و عبادت برخوردار است که ذیلا به آن اشاره می شود:

1.نماز روز یکشنبه

در روایتی از رسول خدا (ص) آمده است:هر کس نماز روز یکشنبه را بجا آورد، توبه اش پذیرفته می شود و گناهانش آمرزیده می شود و سبب برکت برای نماز گزار و خانواده اش خواهد بود و در روز قیلامت کسانی که از او حق و طلبی دارند از وی راضی شده و با ایمان از دنیا خواهد رفت و قبرش وسیع و نورانی می گردد و پدر و مادرش از او راضی شوند و آنها نیز مورد مغفرت قرار خواهند گرفت، ذریه او بخشیده شوند و روزی او وسیع گردد و فرشته مرگ هنگام مردن با او مدارا کند و به آسانی جانش را بگیرد.

کیفیت این نماز به این صورت است که نماز گزار روز یکشنبه غسل کند و وضو بگیرد و چهار رکعت نماز(دو نماز دو رکعتی) بجا آورد و در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه، سوره توحید 3 مرتبه و سور فلق و ناس را یک مرتبه بخواند و بعد از نماز 70 مرتبه استغفاز کند و آن را به لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ اِلاَّ بِاللّهِ الْعَلىِّ الْعَظیمِ ختم کرده و سپس بگوید:

یا عزیزُ یا غفار، اِغفِر لی ذُنوبی و ذُنوبَ جَمیعِ المُومنینَ و المُومِنات، فَاِنّه لا یَغفِرُ الذُّنوبَ الّا اَنت.

2. سه روز روزه

از رسول خدا(ص) روایت شده است که هر کس روزهای پنج شنبه، جمعه و شنبه از ماه حرام را روزه بگیرد، عبادت یک سال برای او نوشته می شود.

3.نیمه ذی القعده

از رسول خدا (ص) روایت شده است که شب پانزدهم ذی القعده شب مبارکی است و خداوند در این شب به بندگان مومن نظر رحمت می افکند و هر که در این شب به عبادت خداوند مشغول باشد، پاداش بسیاری دارد.

طبق فرمایش رسول گرامی اسلام(ص) ،حاجت کسانی که در این شب بدرگاه الهی عرض حاجت کنند،بی پاسخ نخواهد ماند!

4.روز بیست و پنجم(روز دحو الارض)

بیست و پنجم ذی القعده، روزی است که نخستین خشکی های کره زمین در محل خانه کعبه از آب سر برآورد و سپس از آن نقطه، خشکی های کره خاکی گسترش یافت.

امیر المومنین (ع) در فضیلت این روز فرموده است:اول رحمتی که از آسمان به زمین نازل شد در روز بیست و پنجم ماه ذی القعده بود، لذا هرکس آن را روزه بگیرد و آن شب را به عبادت بپردازد پاداش یکصد سال عبادت را دارد.

این روز یکی از 4 روزی است که در طول سال، روزه آنها از ثواب ویژه ایی برخوردار بوده و برای این روز علاوه بر روزه، نمازی با فضیلت و دعایی مخصوص وارد شده است که دستور آن در مفاتیح الجنان موجود است.